Σχολικός Εκφοβισμός

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό και εκπαιδευτικό φαινόμενο που μας αφορά όλους και έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τον Olweus, «Ένας μαθητής εκφοβίζεται ή θυματοποιείται όταν εκτίθεται επαναλαμβανόμενα και σε βάθος χρόνου σε αρνητικές πράξεις από τη μεριά ενός ή περισσότερων άλλων μαθητών». Πρόκειται για μορφές βίας μεταξύ μαθητών οι οποίες είναι απρόκλητες, επαναλαμβανόμενες και αδικαιολόγητες. Εκδηλώνεται σε διάφορες μορφές:α)συναισθηματική βία(απειλές, σκόπιμη απομόνωση του θύματος, κ.ά) , β)λεκτική βία(κοροϊδία, βρισιές, χειρονομίες, κ.ά) γ)σωματική βία(σπρωξιές, τράβηγμα μαλλιών, μπουνιές, τραβήγματα, κ.ά) δ)σεξουαλική βία (ανεπιθύμητα αγγίγματα, προσβλητικά μηνύματα, χυδαίες εικόνες και πειράγματα) κ.ά, ε)διαδικτυακή βία(επιθετικά μηνύματα, δημοσιοποίηση φωτογραφιών, κ.α).

Δεν πρέπει όμως να συγχέουμε το απλό πείραγμα ή μια διένεξη μεταξύ μαθητών με τον εκφοβισμό. Μια διένεξη θεωρείται bullying όταν είναι επαναλαμβανόμενη, όταν υπάρχει σαφής πρόθεση από  τον θύτη να προκαλέσει σωματικό ή συναισθηματικό πόνο στο θύμα, όταν υπάρχει διαφορά δυναμικής μεταξύ τους, δηλαδή όταν ο θύτης είναι πιο ισχυρός από  το θύμα και όταν οι αρνητικές επιπτώσεις στο θύμα είναι εμφανείς.

Στο bullying εμπλέκονται τρία μέρη, ο θύτης, το θύμα και οι παρατηρητές. Τα χαρακτηριστικά του θύτη είναι η έντονη ανάγκη κυριαρχίας και υποταγής των άλλων στις επιθυμίες του, η παρορμητικότητα και η ευερεθιστότητα,η προκλητικότητα και η επιθετικότητα ακόμα και σε ενήλικες, η έλλειψη συμπόνιας και συχνά η μεγαλύτερη σωματική διάπλαση. Από την άλλη το θύμα είναι συνήθως ευαίσθητο και ντροπαλό, το χαρακτηρίζει η ανησυχία, η ανασφάλεια και η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Παρουσιάζει καταθλιπτική διάθεση και έχει αυτοκτονικές σκέψεις. Δεν αναπτύσσει φιλικές σχέσεις  με συνομήλικους αντίθετα προτιμά να συναναστρέφεται με ενήλικες και έχει μικρότερη σωματική διάπλαση. Ένα ακόμα βασικό κομμάτι του σχολικού εκφοβισμού είναι οι παρατηρητές, οι οποίοι χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με την συμπεριφορά τους σε καταστάσεις bullying.Μία κατηγορία είναι ο «παρατηρητής-βοηθός» που είναι συνήθως οι φίλοι του θύτη και τον βοηθούν στις αποτρόπαιες πράξεις του. Ο δεύτερος τύπος παρατηρητή είναι ο «παρατηρητής-εμψυχωτής» ο οποίος δεν έχει ενεργή συμμετοχή στην πράξη αλλά την επιδοκιμάζει γελώντας και εμψυχώνοντας τον θύτη. Η τρίτη κατηγορία είναι ο «παρατηρητής-αποφεύγων» ο οποίος συμπάσχει με το θύμα και μοιράζεται τα συναισθήματά του αλλά δεν κάνει κάτι γιατί φοβάται πως θα θυματοποιηθεί και ο ίδιος ή πως θα γίνει περίγελος από τους συμμαθητές του. Στην τελευταία κατηγορία ανήκει ο «παρατηρητής-υποστηρικτής» ο οποίος αναλαμβάνει δράση, συμπάσχει με το θύμα και κατακρίνει αυτήν την συμπεριφορά. Είναι συνήθως άτομα με αυτοπεποίθηση και αίσθηση δικαίου.

Ο σχολικός εκφοβισμός επιφέρει βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες συνέπειες σε όλα τα μέρη που εμπλέκονται. Οι συνέπειες στον θύτη είναι η απομάκρυνση από το σχολείο, ο κοινωνικός στιγματισμός και κατά συνέπεια η απομόνωση και η εγκατάλειψη του σχολείου. Το παιδί-θύτης έχει αυξημένες πιθανότητες για χρήση αλκοόλ και ουσιών ως έφηβος αλλά και ως ενήλικας, συνήθως υπάρχει πρόωρη έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας και ως ενήλικας αναπτύσσει κακοποιητικές συμπεριφορές. Στο θύμα οι συνέπειες είναι σωματικές (τραυματισμοί, μώλωπες, απώλεια όρεξης ή βουλιμία, εμφάνιση ψυχοσωματικών προβλημάτων), κοινωνικές (άρνηση για το σχολείο, δυσκολίες στην ανάπτυξη φιλίας, απώλεια αυτοεκτίμησης που μπορεί να παραμείνει και στην ενήλικη ζωή, χαμηλές προοπτικές εργασιακής απασχόλησης στην ενήλικη ζωή) και φυσικά ψυχολογικές. Το θύμα διακατέχεται από μια διαρκή αίσθηση ανασφάλειας, θλίψης και μοναξιάς, χάνει την αυτοπεποίθησή του, εμφανίζει καταθλιπτική συμπτωματολογία και αυτοκτονικές τάσεις. Μειώνεται η σχολική του επίδοση και η ικανότητα συγκέντρωσης, χάνεται το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες και αυξάνονται οι πιθανότητες για ακραία βίαιες αντιδράσεις. Τα παιδιά-παρατηρητές έχουν αυξημένες πιθανότητες για κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ, έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν προβλήματα ψυχικής υγείας όπως είναι η κατάθλιψη και το άγχος, απουσιάζουν συχνά από το σχολείο  και γίνονται οι αυριανοί πιθανοί μη ενεργοί και απαθείς πολίτες.

Η αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού είναι πολύπλευρη και μπορεί να επιτευχθεί μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων πρόληψης, προγραμμάτων επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών και των γονέων για το φαινόμενο και την αντιμετώπισή του, την ορθή συνεργασία σχολείου-οικογένειας, την μη αποσιώπηση του προβλήματος και την ανάπτυξη δεξιοτήτων των παιδιών, όπως η ενσυναίσθηση. Εμείς θα ασχοληθούμε με το τι μπορούμε να κάνουμε ως οικογένεια για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού και την παροχή βοήθειας στα παιδιά μας.

Σαν γονείς οφείλουμε να υποστηρίξουμε και να βοηθήσουμε τα παιδιά μας με διάφορους τρόπους ακόμα και πριν την εμπλοκή τους σε τέτοια φαινόμενα. Αναπτύσσουμε μια ζεστή σχέση η οποία ενθαρρύνει την συζήτηση και  κάνει το παιδί μας να νιώθει αποδεκτό και ασφαλές. Αν διαπιστώσουμε πως είναι θύμα εκφοβισμού  επικοινωνούμε κατευθείαν με το σχολείο χωρίς να υποβιβάζουμε το γεγονός σε απλό πείραγμα καθώς οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές για τα παιδιά. Όταν μιλήσουμε με το σχολείο αναφέρουμε συγκεκριμένα περιστατικά και απαιτούμε να ενημερωθούν οι γονείς του θύτη.  Συμβουλεύουμε το παιδί να μην δίνει το τηλέφωνό του , το email του και τα διαδικτυακά του στοιχεία. Πρέπει να το κάνουμε να καταλάβει πως δεν είναι δικό του το φταίξιμο και πως φυσικά ήταν λάθος και να το διδάξουμε να λέει δυνατά  στον εκφοβιστή του κοιτάζοντάς τον στα μάτια «ΑΣΕ ΜΕ ΗΣΥΧΟ» και να φεύγει. Αν δεν αντιμετωπίζεται το ζήτημα από το σχολείο για μεγάλο διάστημα μπορούμε να αλλάξουμε σχολείο αλλά να βεβαιωθούμε πως στο επόμενο σχολείο δεν γίνονται ανεκτές εκφοβιστικές συμπεριφορές. Τέλος μπορούμε να ζητήσουμε ψυχολογική υποστήριξη από  επαγγελματίες.

Αν διαπιστώσουμε πως το παιδί μας παρενοχλεί άλλα παιδιά θα πρέπει να επέμβουμε άμεσα για την διακοπή της συμπεριφοράς χωρίς την χρήση βίας γιατί έτσι του διδάσκουμε την ίδια την συμπεριφορά που θέλουμε να σταματήσει. Μπορούμε να το βοηθήσουμε να αναπτύξει την ενσυναίσθησή του εξηγώντας του τα συναισθήματα των παιδιών που παρενοχλεί. Προσέχουμε οι ίδιοι τη συμπεριφορά μας καθώς μπορεί να μιμείται μια συμπεριφορά από  τον οικογενειακό του περίγυρο. Διδάσκουμε τρόπους επίλυσης συγκρούσεων και συμπεριφορές μη βίαιες, το επαινούμε όταν προσπαθεί, στηρίζουμε την προσπάθεια του και φροντίζουμε να γνωρίζει πως το αγαπάμε. Συνεργαζόμαστε με τους εκπαιδευτικούς για τη βελτίωση της συμπεριφοράς και ελέγχουμε συχνά ώστε να βεβαιωθούμε πως δεν επαναλαμβάνονται. Βοηθητικό θα ήταν επίσης να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό .

Για να ενδυναμώσουμε τα παιδιά-παρατηρητές πρέπει να τα βοηθήσουμε να κατανοήσουν την ευθύνη που έχουν και τα ίδια να μην στιγματίζουν το παιδί-θύτη γιατί έτσι τον καθιστούν θύμα και διαιωνίζεται ο κύκλος της βίας. Συμβουλεύουμε για την περίπτωση που θέλουν να παρέμβουν σε ένα τέτοιο περιστατικό να καλέσουν κάποιον ενήλικα όταν το θεωρούν επικίνδυνο.

Το ευτύχημα είναι πως έχουμε αρχίσει να μιλάμε ανοιχτά για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και πως γίνονται σοβαρές προσπάθειες από όλες τις πλευρές(κοινωνία, σχολείο, νομικό πλαίσιο) για την αντιμετώπισή του . Φαίνεται ότι με συνεργασία, καλύτερη επικοινωνία, αμοιβαίο σεβασμό, αποδοχή και αγάπη θα πετύχουμε και την πρόληψη του φαινομένου αλλά και την μείωση των εμπλεκόμενων παιδιών.