Απώλεια και Πένθος

Το πένθος είναι η φυσιολογική αντίδραση μας στην απώλεια. Απώλειες που μπορούν να οδηγήσουν στη βίωση πένθους είναι ο θάνατος ή ο αποχωρισμός ενός αγαπημένου μας προσώπου, η απώλεια του κατοικίδιου ζώου, το διαζύγιο, η απώλεια της εργασίας, η απομάκρυνση των παιδιών από το πατρικό σπίτι, η συνταξιοδότηση και η διακοπή της κύησης.

          Όλοι βιώνουμε σημαντικές απώλειες, ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο τις βιώνουμε διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο. Ο τρόπος αυτός εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι η προσωπικότητα , το είδος της απώλειας, οι ψυχικοί μηχανισμοί άμυνας που διαθέτουμε, οι στάσεις μας, οι δεξιότητες που έχουμε αναπτύξει και οι εμπειρίες μας. Άλλοι σημαντικοί παράγοντες είναι  ο τρόπος θανάτου και το είδος της σχέσης με το νεκρό πρόσωπο.

          Δεν πενθούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν άνθρωποι που πενθούν χωρίς να επηρεάζεται η καθημερινότητα τους και η κοινωνική τους ζωή. Υπάρχουν όμως και άνθρωποι που δυσκολεύονται αρκετά να διαχειριστούν την απώλεια και το επακόλουθο πένθος. Σημαντικός δεν είναι ο τρόπος που το κάνουμε αλλά η βίωση του θρήνου καθώς αν δεν θρηνήσουμε  κατά την περίοδο του πένθους, όλη  η ζωή μας πιθανόν να επηρεαστεί με διάφορους έμμεσους τρόπους.

          Το 1969 η ψυχίατρος Kübler-Ross εισήγαγε για πρώτη φορά «τα 5 στάδια του πένθους». Τα στάδια αυτά αποτελούν τις υγιείς ψυχικές αντιδράσεις που έρχονται στην επιφάνεια, καθώς το άτομο προσπαθεί να νοηματοδοτήσει την απώλεια. Το σημαντικότερο μέρος όλης της θεραπευτικής διαδικασίας αποτελεί η βίωση και η αποδοχή όλων των συναισθημάτων που δημιουργεί η απώλεια.

 5 Στάδια του πένθους :

• Άρνηση, μούδιασμα και σοκ: «Δε μπορεί να συμβαίνει αυτό σε εμένα». Το πρώτο στάδιο του πένθους βοηθά το άτομο να μειώσει την ένταση της απώλειας. Στο στάδιο αυτό, η ζωή δεν έχει κανένα νόημα και το άτομο είναι μουδιασμένο. Αναρωτιέται αν και με ποιο τρόπο μπορεί να προχωρήσει τη ζωή του. Η άρνηση βοηθά το άτομο να διαχειριστεί μόνο τόσες πληροφορίες, όσες αντέχει. Καθώς αποδέχεται την πραγματικότητα της απώλειας, αρχίζει να μπαίνει στη θεραπευτική διαδικασία. Ο άνθρωπος δυναμώνει ψυχικά και η άρνηση εξαφανίζεται.

• Θυμός: «Γιατί συμβαίνει αυτό σε εμένα;». Ο θυμός αποτελεί απαραίτητο στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας. Το άτομο νιώθει εγκαταλελειμμένο και αδύναμο. Μπορεί να στρέψει το θυμό του όχι μόνο απέναντι στην οικογένεια, τους φίλους, το γιατρό, το πρόσωπο που χάθηκε αλλά και σε ανώτερες δυνάμεις, όπως είναι ο Θεός. Ο θυμός κρύβει πόνο που οφείλεται στην απώλεια και δείχνει την ένταση της αγάπης.

• Διαπραγμάτευση: «Κάνε να μη συμβεί αυτό και σε αντάλλαγμα εγώ…». Το στάδιο αυτό περιλαμβάνει επίμονες σκέψεις που κάνει το άτομο για όλα αυτά που θα μπορούσαν να γίνουν με διαφορετικό τρόπο για να αποφευχθεί η απώλεια. Θέλει πίσω τη ζωή που είχε προτού συμβεί η απώλεια. Οι σκέψεις αυτές δημιουργούν τύψεις και ενοχές στο άτομο για αυτά που θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά στο παρελθόν και δεν έκανε.

• Κατάθλιψη: «Δεν έχω όρεξη να κάνω τίποτα». Το στάδιο αυτό επέρχεται όταν το άτομο συνειδητοποιήσει το πραγματικό μέγεθος της απώλειας. Αποσύρεται από αγαπημένες δραστηριότητες, είναι λυπημένο, έχει προβλήματα στον ύπνο (αϋπνία ή υπερυπνία), διαταραχές της όρεξης και προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης. Η κατάθλιψη αποτελεί φυσιολογική αντίδραση στη συνειδητοποίηση ότι το αντικείμενο της απώλειας χάθηκε οριστικά.

• Αποδοχή: «Έχω αποδεχτεί αυτό που συνέβη». Το στάδιο αυτό αφορά στην αποδοχή της νέας πραγματικότητας. Το άτομο μαθαίνει να ζει χωρίς το αντικείμενο της απώλειας και αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να συνεχίσει τη ζωή του. Να φτιάξει καινούριες φιλίες και να επενδύσει σε νέες σχέσεις. Πολλές φορές νιώθει πως προδίδει το άτομο που χάθηκε απολαμβάνοντας τη ζωή. Το παρελθόν δε μπορεί να αλλάξει, μπορεί όμως να αλλάξει το μέλλον. Αρχίζει να ζει ξανά με αισιοδοξία και όρεξη για ζωή.

Ας έχουμε όμως κατά νου πως ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και έχει τον δικό του μοναδικό τρόπο να πενθεί. Τα στάδια του πένθους δεν είναι γραμμικά ούτε καθολικά. Αυτό σημαίνει πως κάποιος ενδέχεται να φτάσει στην αποδοχή χωρίς να έχει περάσει από τα προηγούμενα στάδια ή να ξεπεράσει την απώλεια του χωρίς να περάσει από κανένα στάδιο. Το πιο σύνηθες είναι μια κυκλική εναλλαγή των σταδίων με αντίστοιχες εναλλαγές στην διάθεση και τα συναισθήματα. Οι έρευνες δείχνουν πως οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν από μόνοι τους μια απώλεια με το πέρασμα του χρόνου αν έχουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον και υγιείς συνήθειες. Μπορεί να χρειαστεί μερικούς μήνες ή και χρόνο για να συμβιβαστεί κάποιος με μια απώλεια και δεν υπάρχει «φυσιολογική» χρονική στιγμή για να πενθήσει κάποιος ούτε αναμενόμενη σειρά από την οποία θα διέλθει σχετικά με τα στάδια του πένθους.

Πώς μπορείς να διαχειριστείς σωστά το πένθος

• Αποδέξου το γεγονός και έκφραζε τα συναισθήματά σου ανοιχτά.Να θυμάσαι ότι τα συναισθήματα σου αποτελούν φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια. Μίλησε για το πώς αισθάνεσαι σχετικά με την απώλεια. Δώσε στον εαυτό σου την άδεια να πενθήσει. Μην αποφεύγεις να αναγνωρίσεις και να αντιμετωπίσεις τα επώδυνα συναισθήματα γιατί έτσι παρατείνεις τη διαδικασία του πένθους. Θυμήσου πως το κλάμα βοηθά πολύ στην ανακούφιση του ψυχικού πόνου όπως και το γέλιο.

• Στηρίξου στα αγαπημένα σου πρόσωπα.Η εμπειρία του πένθους είναι μία εξαιρετικά δύσκολη εμπειρία για κάθε άνθρωπο. Η στήριξη στα αγαπημένα πρόσωπα βοηθά σε πολύ μεγάλο βαθμό. Πολλές φορές οι άνθρωποι γύρω μας δεν ξέρουν πώς να μας βοηθήσουν στις περιπτώσεις αυτές. Εξήγησέ τους τι είναι αυτό που έχεις πραγματική ανάγκη και δέξου την στήριξή τους.

• Φρόντιζε καλά τον εαυτό σου.Η ψυχή και το σώμα συνδέονται άρρηκτα. Κατά συνέπεια όταν είσαι σε καλή σωματική κατάσταση βελτιώνεται και η ψυχολογική σου διάθεση. Αντιμετώπισε τη θλίψη με σωστή διατροφή, καλό ύπνο και γυμναστική. Απόφευγε την κατανάλωση οινοπνεύματος γιατί θα σε βοηθήσει μόνο βραχυπρόθεσμα και όχι μακροπρόθεσμα

• Απόφευγε να δίνεις βάση στις εσφαλμένες αντιλήψεις για το πένθος.Έχεις κάθε δικαίωμα να κλαις, να γελάς και να διασκεδάζεις όταν βρίσκεσαι σε περίοδο πένθους. Απάλλαξε τον εαυτό σου από τις ενοχές. Να θυμάσαι ότι οι ενοχές προκαλούνται όταν σπάζεις τα δεσμά των «πρέπει» και των «μη», δηλαδή των κανόνων που θέτει το κοινωνικό σύστημα αξιών. Στο πένθος δεν υπάρχουν «κανόνες», «πρέπει» και «μη».

Η διαδικασία του πένθους απαιτεί χρόνο. Η ψυχική επούλωση της απώλειας γίνεται σταδιακά. Να θυμάσαι πως δεν υπάρχει σωστό ή λανθασμένο χρονικό πλαίσιο για την επίλυση του πένθους. Ορισμένοι άνθρωποι θα νιώσουν καλύτερα μέσα σε κάποιες εβδομάδες ή μήνες. Κάποιοι άλλοι θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο. Δώσε στον εαυτό σου τον απαραίτητο χώρο και χρόνο που έχει ανάγκη. Σε περίπτωση που αρχίσεις να νιώθεις αβοήθητος, απελπισμένος, ανάξιος και όλη σου η ζωή περιστρέφεται γύρω από την απώλεια και το πένθος, οφείλεις να απευθυνθείς σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για να σε βοηθήσει να το ξεπεράσεις.